دتار، سازی زهی زخمه ای با دسته بلند است. کاسه آن از جنس چوب توت و دسته آن از چوب گردو می باشد. صفحه ای که بر روی کاسه نصب می کنند از چوب تیردار (توت وحشی) می باشد چراکه در طنین صدای ساز موثر است.(1) روی کاسه ساز سوراخی نسبتا بزرگ (تقریبا 5 میلی متر) ایجاد می کنند که نقش آن کشیدن دست نوازنده به طرف صفحه ارتعاش است. بدون این سوراخ، دست نوازنده به علت
طالبا یکی از پایه های موسیقی مازندران است و روایتی است بر اساس سرگذشت طالب آملی که شاعرِ اوایل سده ی یازدهم بوده است.
اشعار این منظومه ی بلند داستانی، منسوب به «ستی النّسا» خواهرِ طالب و شاعر مشهور سبک هندی است که گویا در فراق برادر سروده است . مضمونِ اشعار موزون آن درباره ی دلدادگی طالب و زهره به همدیگر است که به دلیل مخالفتِ نامادری طالب، مانع رسیدن آن ها به یکدیگر می شود.
شاید به جرات بتوان ادعا کرد که مقام هرایی از فنی ترین و با ساختارترین آوازهای مازندرانی است که در شرق مازندران مرسوم است. هرایی از رپرتوآر ساز دوتار است و موضوعی عاشقانه دارد. نوائی فریاد گونه از گفتگوی گل و بلبل و عاشق و معشوق می باشد که به چهاربند عاشق نیز معروف است.مقام هرایی دارای ساختار موسیقی سنتی می باشد .
مضمونِ شعرهای آن اخلاقی، عاشقانه و مسائل دینی است. حقانی که از مقام ها و رپرتوآر آوازی رایج در موسیقی مازندران است، معمولا در مجالس بزرگ سالان اجرا و خوانده می شود.
احمد محسن پور، در کتابِ «در جستجوی نغمه های گم شده» صفحه ی 38 می نویسد:
«فرم دوازدهم معروف به «فرم صنم جان» است. «صنم جان» یا «صنم» نوع دوم که در شرق مازندران رایج است،
آوازی است که بیشتر در مرکز و شرق رایج است. این آواز در اصل متعلق به منطقه فارس است، اما در دیگر نقاط ایران به ویژه در خراسان نیز خوانده می شود. متن آن شامل دوبیتی هایی به فارسی است که به آواز اجرا می شود و در تناوب با بخش هایی به صورت نثر و بیان شده به شکل گفتاری، داستان عاشقانه ای را حکایت می‌کند. نجما، پسر بازرگانی ثروتمند از شهرستان لار در سفری که به همراه پدرش به یمن می کند، دلباخته‌ی رعنا شاهزاده‌ی این سرزمین می شود. پادشاه برای این‌که به این ماجرای ناگوار پایان دهد تصمیم می گیرد
لاک نوعی ظرف چوبی است که در مازندران از آن به عنوان سینی برای تمیز کردن غلاتو ریختن برنج پخته شده در آن در سر سفره و ... استفاده میشده است و طی تکامل زندگی اجتماعی از جنس مس و بعدها از جنس های دیگر ساخته شد. برخی از آنها که صدای خوبی داشتند به عنوا ن ساز در محافل زنانه و جشن ها نواخته می شد.(1) صدایی که از تشت لاک چوبی ایجاد می شود
